İki yılda bir hazırlanan Yaşayan Gezegen Raporu’na (Living Planet Report) nazaran doğal ömrün karşısındaki en kıymetli tehdit arazi kullanımı.
Tarımsal yerler suda ve karada bir çok hayvan ve bitkinin ömür alanını bölüyor ya da yok ediyor.
Ancak global ısınmayı 1,5 dereceyle sınırlamazsak iklim krizi önümüzdeki yıllarda en kıymetli tehdit haline gelecek.
Daha sık ve şiddetli görülen sıcak hava dalgaları halihazırda kitlesek ölümlere neden olurken bir çeşidin ömrünü büsbütün sona erdirebiliyor.
Rapora nazaran, biyoçeşitlilik kaybı her yerde tıpkı süratte yaşanmıyor.
Amazon yağmur ormanlarının da yer aldığı Latin Amerika, kaybın en süratli yaşandığı yer.
Bölge, yaban hayvan nüfusunun yüzde 94’ünü 48 yıllık müddette yitirdi.
Afrika için bu oran yüzde 66; Asya Pasifik için yüzde 55; Kuzey Amerika için yüzde 20; Avrupa ve Orta Asya için yüzde 18.
Halihazırda örtüsünün yüzde 17’si yok edilen Amazon ormanlarının ek yüzde 17’lik kısmı de orman niteliğini kaybetti.
Tatlı sulardaki ömrü ayrıyeten inceleyen rapora nazaran su ekosistemleri zenginliklerinin ortalama yüzde 83’ünü 48 yılda kaybetti.
2016 yılında bu kaybın oranı yüzde 76 idi.
Tür çeşitliliği açısından bugüne kadar yapılan en kapsamlı tahlile nazaran balıkların beslenmek ve üremek için göç etmeye muhtaçlığı var.
Buna rağmen 1000 kilometreden uzun bir kısmı özgürce akan ırmakların oranı yüzde 37’ye geriledi.
Raporda tatlı suda hayatın yine canlanması için balıkların rahatça geçebilecekleri pasajlar oluşturulması ve barajların kaldırılması gerektiği belirtiliyor.
Rapordaki bir örneğe nazaran, ABD’de Penobscot Irmağı üzerindeki iki barajın kaldırılması ve başka iki barajda iyileştirmeler yapılması, ringa balığı nüfusunu 5 yılda yüzlerden 2 milyona çıkardı. Bunun sonucunda yerli halklar yine balıkçılığa başladı.
Rapora nazaran son 50 yılda okyanuslarda 31 köpek balığı ve tırpana balığından 18’inin nüfusları son 50 yılda yüzde 71 daraldı.
Avcılık bu çeşitlerin karşılaştığı en kıymetli tehdit olmayı sürdürüyor.
1980’de bu sayı dokuzken; 2020’de bu sayı 24’e çıktı. Bu artış birçok tıbbın risk altında olduğunu gösteriyor.
Sadece üç kuşakta nüfusunun yüzde 95’i yok edilen beyaz uçlu köpekbalığı, Dünya Doğayı Müdafaa Birliği’nin (IUCN) Kırmızı Listesi’nde kırılgan statüdeyken, kritik derecede soyu tehlike altında olan çeşitler ortasında sınıflandırılmaya başladı.
Türkiye’de doğal zenginliğin ne kadarı tahrip edildi?
Raporda dünya genelinde ekosistemlerin dayanıklılığının nasıl değiştiğini ve değişeceğini ölçmekte kullanılan biyoçeşitliğin tahrip edilmişliği oranı (BII) da haritalanıyor.
Buna nazaran bir bölgenin tahrip edilmemişlik oranı yüzde 90’ın üzerindeyse o bölgenin, sağlam ve sıhhatle çalışan bir ekosistem için kâfi zenginliğe sahip olduğu kabul ediliyor.
Bu oran yüzde 30’un altına indiğinde ekosistemlerin çökme eşiğine geldiği manasına geliyor.
Rapora nazaran Türkiye için bu oran yüzde 70’lerdeyken, İngiltere için yüzde 50’lerde.
İngiltere Doğal Tarih Müzesi ülkelerin BII datalarına erişim sağlayan bir veritabanı sunuyor.
Buna nazaran Türkiye’nin BII oranı bugün yaklaşık yüzde 75, dünya ortalamasıysa yüzde 77.
Yani Türkiye’nin biyoçeşitliliğinin yüzde 25’i tahrip edilmiş durumda.
Ancak mevcut trendlerin devam etmesi durumunda 2050 yılında bu oran yüzde 35’e çıkıyor.
Türkiye için en büyük tehditse tarım yerlerinin genişlemesi olarak gösteriliyor.
Türkiye’de 48 yıl evvel görülen ve kuşağı tükendiği düşünülen Anadolu leoparı yine görüntülenmişti.
Türkiye’nin kişi başına ekolojik ayak izi
Rapora nazaran biyoçeşitlilik krizini durdurmak için insan tipinin gezegenin sonlarını zorlamayı bırakması gerekiyor.
İnsanların biyokapasite talebi ekolojik ayak izi ismiyle ölçülüyor.
Buna nazaran gezegende sürdürülebilir bir hayat için kiş başına ekolojik ayakizinin ortalama 1,6 küresel hektar olması gerekiyor.
Ölçümlere nazaran güçlü kuzey ülkelerinde bu oran 6,7’nin üzerine çıkarken, fakir güney ülkelerinde 1,7’nin altına inebiliyor.
Türkiye’nin kişi başı ekolojik ayak izinin 1,7 – 3,4 aralığında olduğu varsayım ediliyor.
Rapora nazaran doğal zenginliğin kaybedilmesinin önüne geçilmesi için tek bir formül bulunmuyor. Fakat dünya hükümetlerinin ortak maksatlar etrafından birleşmesi gerekiyor.
Yok oluşun 2030’a kadar aykırı çevrilmesi ve kaybın olmayacağının teminat altına alınması gerekiyor.