Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron‘un planlanan lakin tarihi şimdi kesinleşmeyen Cezayir ziyareti, iki ülke ortasında tarihî sıkıntıların tahlili başta olmak üzere son periyotta yaşanan çalkantılı alakaların rayına girmesi için bir fırsat olarak görülüyor. Cezayir’deki Fransız sömürgeciliğine bağlı çözülmeyen problemlerin yanı sıra, yakın vakitte Fransa’nın Cezayirlilere sağladığı vize kotasını kısıtlaması ile Cumhurbaşkanı Macron’un “sömürge devri öncesi bir Cezayir ulusunun varlığından kuşku duyduğuna” ait telaffuzları, iki ülke ortasında uzun yıllardır devam eden gerginliği daha da artırdı.
Geçen ay ise Macron, 60’ıncı bağımsızlık yıl dönümü münasebetiyle Cezayirli mevkidaşı Abdülmecid Tebbun‘a gönderdiği iletisinde, “İki ülkenin egemenliğine, karşılıklı hürmet ve itimada dayalı yeni ikili gündemi birlikte başlatmak için davetinize icabet etmek üzere yakında Cezayir’i ziyaret etmeyi arzuluyorum” tabirlerini kullandı. Cezayir Cumhurbaşkanlığından yayımlanan iletisinde Macron ayrıyeten şunları kaydetti: “Bu çabayı sağlam temeller üzerinde desteklemek ve ortak bir gündeme dahil etmek için şimdiden çalışmalara başlayacağız.”
Fransa Cumhurbaşkanlığı’ndan bildiri
Fransa Cumhurbaşkanlığı da Cezayir’in bağımsızlık yıl dönümü münasebetiyle, “Bağımsızlık yıl dönümünün Cumhurbaşkanı Macron için Fransa ile Cezayir ortasında aslında güçlü olan ilgileri daha da güçlendirmeye devam etme isteğini tabir etmesi için bir fırsat oluşturduğunu” belirten bir bildiri yayımladı. Bildiriye nazaran Macron, Cezayir ve Fransız halkları için gerçeğin bilinmesine ve uzlaşma sürecine devam edilmesine dair bağlılığını teyit etti.
Cezayir Cumhurbaşkanı Tebbun da 24 Nisan’da Fransa’daki seçimlerden galip çıkan Macron’a gönderdiği tebrik bildirisinde, “Birlikte, büyük evraklara tahlil sağlayan bir dinamik başlatalım” tabirlerini kullanmıştı. Tüm bu gelişmeler, Eylül 2021’de iki ülke ortasında patlak veren önemli krizin akabinde alakalarda bir dönüm noktası olarak görülüyor. Uzmanlar, Macron’un yakın vakitte gerçekleştireceği Cezayir ziyaretinin iki ülke ortasındaki problemlere tahlil getirip getirmeyeceğini kıymetlendirdi.
İki ülke ortasındaki kriz süreci
Paris, Eylül 2021’de Cezayir’in sistemsiz göçmenlerini ülkeye geri alma konusunda iş birliği yapmadığı mazeretiyle Cezayirlilere verilen seyahat vizelerinin kotasını düşürdü. Krize neden olan bir başka adım ise Macron’un Fransa’daki seçimler öncesinde Ekim 2021’de Fransız sömürgeciliğinden (1830-1962) evvel bir Cezayir ulusunun varlığını sorgulaması ve Cezayir idaresini “hafıza dosyasını” siyasi maksatlarla kullanmakla suçlaması oldu.
Cezayir, bu adımlara, Paris Büyükelçisi Muhammed Antar Davud‘u istişare etmek üzere ülkeye çağırarak karşılık verdi ve çabucak ardından çeşitli hükümet kademelerinde Fransızcanın kullanımını sona erdiren bir dizi karara imza attı. Cumhurbaşkanı Tebbun, 60. bağımsızlık yıl dönümü vesilesiyle Cezayir ordusunun resmi bülteni “El-Ceyş” mecmuası için kaleme aldığı yazısında, ülkesinin Fransa’nın sömürge periyodu kabahatlerinden sorumluluğuna ait durumuna bağlılığını yineleyerek şunları kaydetti: “Devletin meşguliyetlerinin merkezinde yer alan bu mevzu, konjonktür yahut muhakkak şartlara bağlanamaz. Bilakis, kutsal bir ulusal misyondur.”
Müzakere sürecindeki 4 tarihi dosya
Cezayir ile Fransa yıllardır Fransız yetkililerin vermeyi reddettiği Cezayir arşivi ve Paris’teki İnsan Müzesi’nde bulunan halk ihtilali başkanlarının kafataslarının iadesi başta olmak üzere, harikulâde 4 tarihi evrak üzerinde müzakere ediyor. Cezayir makamlarına nazaran, üçüncü belge Fransa’nın 1960 ve 1966 yılları ortasında Cezayir çölünde gerçekleştirdiği nükleer denemelerin kurbanları için tazminat, dördüncü belge da bağımsızlık savaşı (1954-1962) sırasında kaybolan 2 bin 200 kişinin akıbetinin açıklığa kavuşturulmasıyla ilgili.
Macron’dan sömürgecilik çıkışı: İnsanlık suçu
Fransa, sömürgeciliğe karşı halk direnişinin sembol isimlerinden kimilerinin kafataslarının 2020’de teslim edilmesi dışında Cezayir’in hiçbir talebine cevap vermedi. Macron, Cumhurbaşkanı sıfatıyla Cezayir’e birinci ziyaretini Aralık 2017’de gerçekleştirdi. Cumhurbaşkanlığı adaylığı sırasında da Cezayir’i ziyaret eden Macron, o devir “sömürgeciliğin insanlığa karşı hata işlediğini” söylemişti.
Öte yandan Cezayir’de cumhurbaşkanı makamından sonraki makam sayılan Millet Meclisi Lideri Salih Kocil, 14 Temmuz’da yaptığı konuşmada, Fransız sömürgeciliği ile Fransız halkının birbirine karıştırılmaması gerektiğini belirtti ve Fransa’daki son seçimlerden güçlü bir biçimde çıkan çok sağa dikkati çekerek, şunları kaydetti: “1962’deki bağımsızlıktan sonra Cezayir’den ayrılan sömürgeci niyet, iki ülke ortasındaki alakaları her vakit etkilemiştir. Artık bu sömürgeci ideoloji, son seçimlerle birlikte daha da güçlendi.”
Yeni dönem
Bu gelişmeler ve iki ülke ortasındaki resmi hareketle temaslı olarak Cezayir, İspanya ile yaşanan kriz sonrası Madrid’den çektiği büyükelçisi Said Musa‘yı Fransa’ya büyükelçi olarak görevlendirdi. Cezayir resmi ajansı APS’nin 10 Ağustos’taki haberine nazaran, Dışişleri Bakanlığından yapılan yazılı açıklamada, “Fransa hükümeti, Sayın Said Musa’nın Cezayir Demokratik Halk Cumhuriyeti’nin Paris’e harikulâde ve tam yetkili büyükelçisi olarak atanmasına onay verdi” tabirleri kullanıldı.
Fransa’da çeşitli makamlarda ülkesinin diplomatik misyon temsilciliğini yapan Musa, 2021’de Cezayir’in İspanya büyükelçiliğine atanmıştı. Büyükelçi Musa, mart ayında İspanya hükümeti ile Cezayir ortasında Batı Sahra sorunu nedeniyle yaşanan kriz sonrası istişare için Cezayir’e çağrılmıştı. Cezayir’in Paris’teki büyükelçisinin pozisyonu; Fransa’daki yaklaşık 5 milyon Cezayirli göçmen, iki ülke ortasındaki münasebetlerin hassasiyeti ve tarihi art plan göz önüne alındığında “Cezayir Dışişleri Bakanlığı için en kıymetli diplomatik pozisyon” olarak kabul ediliyor.