Walter Besant ve Henry James’in metinlerini bir ortaya getiren ‘Kurmaca Sanatı’ isimli eser, 19. yüzyılın sonlarında edebiyat dünyasında büyük yankı uyandırmış bir tartışmayı iki farklı perspektiften ele alan bir metin. Kurmacanın ve yazarlığın sanat kıymetini sorgulayan bu tartışma, yalnızca devrin değil, bugünün edebi problemlerine de baktırıyor okurunu. Besant ve James’in metinlerini bir ortaya getiren kitap, kurmacanın hudutlarını, fonksiyonunu ve müellifin edebi sanattaki rolünü farklı açılardan kıymetlendiren kanılar sunuyor. Besant ve James, kurmacanın nasıl bir sanat kısmı olarak değerlendirileceği ve bir muharririn sanata nasıl yaklaşması gerektiği üzerine ortaya koydukları çarpıcı görüşleriyle, çağdaş edebiyat tenkidine de rehberlik eden yaklaşımlar sergiliyor.
BESANT’IN GÖZÜNDEN: KURMACAYI SANAT OLARAK YÜCELTMEK
Walter Besant, kurmaca yazarlığının şimdi başka sanat kısımları üzere değerlendirilmeye alınmadığı bir periyotta, bu tipi fotoğraf, müzik ve mimariyle eş bedel bir sanat formu olarak konumlandırıyor. Besant’a nazaran kurmacanın estetik pahaları ve okuyuculara sunduğu tecrübeler, onu öteki sanat kollarının karşısında zayıf kılmaz, bilakis onu daha güçlü ve varlıklı bir söz alanına dönüştürür. Bu yaklaşımı, romanın kurmaca sanatındaki yerini tanımlarken ortaya koyduğu disiplinli ve sistematik bakış açısıyla takviyeler. Ona nazaran romancı, ustalığı ve disiplinli çalışmaları sayesinde bir sanatçı olarak öbür kollarda yer alan sanatkarlar üzere toplumda hürmet görecek bir pozisyona yerleşebilir. Besant’ın kurmacaya yüklediği bu kıymet, yalnızca okura estetik bir tecrübe sunma gayesi taşımaz; tıpkı vakitte toplumun kültürel ve ahlaki bedellerine de katkıda bulunmayı gayeler. Kurmacanın bir öğretme ve eğitme gücüne sahip olduğuna inanan Besant, roman müellifinin toplumun faydasına katkıda bulunması gerektiğini savunur. Roman muharririne yüklediği bu misyona nazaran, bir kurmaca müellifi, tıpkı bir öğretmen veya rehber gibi, okuyucusunu aydınlatma sorumluluğuna sahiptir. Bu niyet, onun sanatı toplum faydasına kullanma eğiliminde olduğuna işaret eder. Besant, muharririn edebi yapıtı bir ahlaki yahut toplumsal hedef doğrultusunda şekillendirmesi gerektiğini lisana getirir ve romanı bir “araç” olarak kıymetlendirir.
JAMES’İN ELEŞTİRİSİ: SANATIN SINIRSIZLIĞI
Henry James, Besant’ın bu görüşlerine direkt karşı çıkar. Ona nazaran roman sanatı, rastgele bir kısıtlamaya tabi tutulamaz; sanatın tabiatı, hudutları zorlamak ve söz özgürlüğünü en uç noktalara taşımak üzerine heyetidir. James, kurmacanın fonksiyonelliği ya da ahlaki misyonu hakkında Besant’la hemfikir değildir. Müellifin topyekûn özgürlüğünü savunan James, sanatın katı kurallarla sonlandırılmasının, yapıtın doğal akışını bozabileceğine inanır. Bu nedenle, Besant’ın muharririn topluma ahlaki bildiriler verme zaruriliği bulunduğu fikrini eleştirir ve sanatta, bilhassa kurmacada, mutlak bir özgürlüğün olması gerektiğini savunur. James’in bu görüşü, edebi sanatın yapısına dair değerli bir tartışma yaratır: Edebiyat, salt bir estetik haz mı sunmalıdır yoksa toplumsal ve ahlaki sorumluluklar taşıyan bir araç olarak mı değerlendirilmelidir? James’in bu soruya cevabı açıktır; ona nazaran sanat, tabiatı gereği sınırsızdır ve sanatkarın özgürlüğü, edebi yaratının temel taşıdır. Bu özgürlük, muharririn yaratıcı sürecini etkileyen en kıymetli faktördür ve muharririn kurmaca kainatı, bu özgürlük sayesinde geniş bir söz alanı bulur. James, müellifin sırf topluma değil, birebir vakitte kendi içsel söz dürtüsüne de sadık kalması gerektiğine inanır.
Kurmaca Sanatı, Walter Besant, Henry James, Mütercim: Bülent Ayyıldız, 112 syf., Ketebe Yayınevi, 2024. EDEBİ GELENEKTEN MODERNİZME
‘Kurmaca Sanatı’, edebiyatın sanat formları ortasındaki yerini tartışırken, birebir vakitte kurmacanın sonlarına dair klasik ve modernist yaklaşımları da karşı karşıya getirir. Walter Besant’ın görüşleri, edebiyatı bir toplumsal sorumluluk alanı olarak pahalandıran klasik bir anlayışı yansıtırken, Henry James’in bakış açısı, edebiyatın modernist ve bireyselci bir istikametini ortaya koyar. Bu iki görüş ortasındaki zıtlık, kurmacanın bir sanat formu olarak nasıl ele alınması gerektiği konusunda düşünsel bir alan yaratır. Besant’ın topluma yarar sağlama gayesi güden kurmaca anlayışı, devrin toplumsal ve ahlaki pahalarını ön plana çıkartır. James ise bu anlayışa meydan okuyarak, başta da belirttiğimiz üzere, sanatın sınırsız ve kişisel bir yaratı alanı olması gerektiğini savunur. Bu tartışma, aslında kurmacanın klasik anlatı formlarından modernist anlatı formlarına yanlışsız bir geçiş sürecini de temsil eder. Bu manada ‘Kurmaca Sanatı’, 19. yüzyıl edebiyatında barizleşen klasik-modernist ayrımın da habercisi olarak kıymetlendirilebilir.
Neticede, Walter Besant ve Henry James’in “kurmaca sanatı” üzerine yaptıkları tartışma, edebiyatın yalnızca estetik bir alan olmadığını; birebir vakitte müellifin topluma, bireye ve kendine karşı sorumluluklarını da içeren çok katmanlı bir alan olduğunu ortaya koyuyor. Besant, topluma yarar sağlamak üzere yüksek bir maksada sahip bir kurmaca anlayışı önerirken, James, sanatı sınırlayan bu çeşit dışsal baskılara karşı çıkıyor. Bu iki büyük muharririn eser boyunca sergiledikleri zıt bakış açıları, okuyuculara sanatın fonksiyonu ve emeli üzerine lezzetli bir okuma sunuyor. Sonuç olarak, ‘Kurmaca Sanatı’, hem genç müellif adaylarına hem de edebiyatseverlere kurmacanın tabiatı, sonları ve fonksiyonu üzerine düşünme imkanı yaratırken, sanatsal yaratım sürecinin temel dinamiklerini keşfe davet ediyor.