1871’de doğan Alman müellif Heinrich Mann’ın dünya çapında en sevilen ve en çok tartışılan yapıtı ‘Tebaa’ geçtiğimiz günlerde Kasım Eğit ve Yadigar Eğit çevirisiyle Ketebe Yayınları etiketiyle raflardaki yerini aldı. 19. yüzyıl Almanya’sının çarpıcı bir eleştirisi içeren romanın, otoriteye, tek adamlığa, milliyetçiliğe, militarizme yönelttiği sorularla yazıldığı periyodu aştığı ve günümüze uzanan, derinlikli bir tartışma yarattığı da aşikârdır.
‘Tebaa’, Diederich Hessling isimli bir karakterin hayatı etrafında şekillenir. Hessling, çocukluğundan beri otoriteye dilek duyan, dahası ona yaranmaya çalışan biridir. Okulda arkadaşlarını öğretmene ispiyonlar, konuttaki şeyleri ve atölyede çalışanların laubaliliğini de babasına söyler. Vakit zaman babasından şiddet görse de ona karşı duyduğu hürmet değişmez. Hatta kendisiyle dalga geçen çalışanlara, “Ondan siz de dayak yiyebilseydiniz çok sevinirdiniz lakin siz buna değmezsiniz, bunu için çok ancak çok değersizsiniz,” der.
Hessling okuldan mezun olup Berlin’e eğitime devam ederken burada milliyetçi bir derneğe kaydolur. Böylelikle, o yaşına kadar otoriteye karşı beslediği hürmet politize olmaya başlar. Bu da hem Hessling’in hem de romanın temel yüzünü bize gösterir.
GÜÇSÜZÜ EZMEK
‘Tebaa’ bir karakter romanıdır. Biz de roman boyunca Hessling’in gerisi sıra dolanır dururuz. Bu sayede onun işi nereye kadar götürdüğüne ve bu süreçte ne kadar ikiyüzlü bir tutum takındığını görürüz.
Hessling kendini, 1888’de tahta çıkan Kayser II. Wilhelm’i örnek alır. Konuşmasından giysisine, sakalından tutumuna kadar her şeyiyle ona benzemek ister. Hatta babası öldükten sonra işlerin başına geçtiğinde, karşısına topladığı emekçilere o denli bir nutuk atar ki değme devlet liderine taş çıkarır. Onunla birlikte daha düzgün, daha refah dolu günlere gideceklerini söyler. Elbette bunun için herkesin onun otoritesini kabul edip ona sorgusuz sualsiz tabi olması gerekmektedir. (Mann, Hessling’in yaptığı konuşmalarda birebir Kayzer’in konuşmalarından alıntılar kullanır.)
‘Tebaa’nın dikkat cazibeli istikametlerinden biri de esasen budur. Hessling her ne kadar otoriteye fanatik derecede bağlı biri olsa da, altındaki insanların da kendisine tıpkı fanatizmle bağlı olmalarını ister. Öbür bir deyişle; kendinden güçlüler tarafından ezilmeyi çok olağan ve hatta gerekli bulur, tıpkı halde kendinden aşağıda olanları da hiç düşünmeden, onların kim olduklarına bakmadan ezer.
Tebaa, Heinrich Mann, Mütercim: Kasım Eğit , Yadigar Eğit, 480 syf., Ketebe Yayınları, 2024. VATAN HAİNLERİ
‘Tebaa’nın yönelttiği tenkitlerden bir başkası de, Hessling’in karakteri özelinde, bu türlü insanların aslında iç çelişkilerle dolu olduklarını göstermeye yöneliktir. Çünkü Hessling tutkulu bir militarizm destekçisidir lakin askerlikten yırtmaya gayretler; Hıristiyanlığı, kadim Alman kültürünü her fırsatta yüceltir lakin bunlara içten içe hürmet göstermez, çıkarları ölçüsünde palavra söyler, düzenbazlık yapar; devleti her şeyin üzerine koyar lakin aslında kendinden diğerini düşünmez.
‘Tebaa’da var olan otoriteye karşı duran, ona yönelik eleştirilen yönelten muhalif tarafın temsilcisi de Buck isimli bir karakterdir. Lakin Hessling toplumsal demokrasiden nefret eder. Kayzer’in otoritesini sorgulayan herkesi vatan haini ve düşman ilan eder. Çünkü ona nazaran devlet fakat bu türlü yönetilir, aile ve işyeri fakat kendisinin yaptığı üzere yönetim edilir. Bunu sorgulamak kimsenin haddi değildir.
HESSLING BİR İNSAN DEĞİL, ZİHNİYETTİR
Mann’ın, devrin Alman toplumunu Hessling üzerinden anlatması, onun ne kadar ileri görüşlü biri olduğunu da gösterir. Çünkü Mann romanı 1914’te bitirir ve birebir yıl “Zeit im Bild” isimli gazetede tefrika etmeye başlar ancak Kayzer’in uzlaşmaz hali ve güç aşkı sonucunda Almanya da I. Dünya Savaşı’nda taraf olunca işin rengi değişir ve gazete Mann’ın romanını tefrika etmeyi durdurur.
Roman birinci baskısını I. Dünya Savaşı bitip, Kayzer sürgüne gittiğinde, 1918 yılında yapar. Ne var ki bir ihtar niteliğinde olan bu romana, haydi romanı boş verin, yaşananlara rağmen 1930’larda Naziler iktidara gelir.
Hasılı; Hessling bir insan değil, bir zihniyettir ve bu zihniyet, bütün otoriter zihniyetler üzere toplumu düşmanlaştırır ve bütün otoriter zihniyetler üzere yok olmaya mahkumdur.