Suriye krizine tahlil gayeli oluşturulan Astana görüşmelerinin garantörleri Türkiye, Rusya ve İran diplomatik heyetleri, bugün her üç ülkenin devlet liderlerinin iştirakiyle İran’ın başşehri Tahran’da bir ortaya geliyor. Başkanlar, global ve bölgesel istikrarları büyük ölçüde değiştiren Ukrayna savaşının gölgesinde, başta Suriye’de devam eden istikrarsızlık olmak üzere bölge ülkelerini yakından ilgilendiren mevzu başlıklarını ele alacak.
TÜRKİYE’NİN RUSYA’YI İKNA ÇABALARI
Zirvenin Türkiye açısından en kıymetli gündem hususu, Suriye’nin kuzeyindeki terör örgütü YPG/PKK ögelerine yönelik düzenlenmesi planlanan askeri operasyon. Rusya ve İran makamları geçen günlerde, kelam konusu operasyona ait itirazlarını yüksek perdeden lisana getirdi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ortasında gerçekleşecek ikili görüşmede yer tutacak kıymetli başlıklardan biri de Rusya ve Türkiye ortasında oluşturulması planlanan “tahıl koridoru.” Türk heyeti, Birleşmiş Milletler (BM) tarafından hazırlanan planın devreye sokulabilmesi için Rus tarafını ikna ederek, muahedeyi imza basamağına getirmeye çalışacak.
Zirvenin kıymetli detaylarından bir oburu de Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Rus önder Putin’in, Rusya’nın Ukrayna’yı işgal ettiği 24 Şubat’tan bu yana birinci sefer yüz yüze görüşecek olmaları. Rusya, Madrid Tepesi sonrası kamuoyuna duyurulan NATO Strateji Belgesi’nde “en değerli ve direkt tehdit” olarak tanımlanmıştı. Erdoğan-Putin doruğu bu tarafıyla, Madrid Tepesi’nden bu yana NATO ve Rusya ortasında devlet liderleri seviyesinde gerçekleşecek olan birinci üst seviye temas olacak.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Tahran
“ANA GÜNDEM UNSURU SURİYE OLACAK”
Cumhuriyet’in mevzuya ait görüşlerine başvurduğu, Türkiye’nin Los Angeles eski Başkonsolosu Raife Gülru Gezer‘e nazaran; Reisi, Putin ve Erdoğan ortasında düzenlenecek üçlü Tepe, “İran’ın bölgede artan oranda yalnızlaştığı, İran nükleer müzakerelerinin sekteye uğradığı, Rus iktisadının uygulanan yaptırımlar nedeniyle darboğaza girdiği, Rusya’nın askeri olarak yıprandığı, Türkiye’nin ise Ukrayna Krizi nedeniyle profilinin görece yükseldiği ve bölge ülkeleriyle ilgilerini onarmaya başladığı bir süreçte gerçekleşiyor.”
Üçlü tepenin, ABD Lideri Joe Biden’ın Ortadoğu çeşidinden bir hafta sonra, ABD’nin “ben hala bölgede varım” dediği bir periyotta yapılıyor olmasının da sembolik bir ehemmiyeti ve bir alt iletisi olduğuna dikkat çeken Gezer’e nazaran, “Zirve’nin ana gündem unsurunun Suriye olacağı anlaşılıyor…”
Son vakitlerde, Türkiye ile İran ortasında tansiyonu artıran, İran’ın Türk topraklarındaki aksiyonlarına; Türk-Rus münasebetlerinin dalgalı seyrine ve Rusya ile İran ortasındaki askeri ve ekonomik işbirliği ataklarına dikkat çeken Gezer’e nazaran, ülkeler ortası bağların mevcut seyri şu formda:
İRAN-TÜRKİYE İLİŞKİLERİ
İran’ın Türkiye’yle bağlantıları son devirde gergin bir seyir izliyor. Taraflar birbirlerini direkt maksat almasalar da Türkiye’nin bölge ülkeleriyle ve bilhassa İsrail’le yakınlaşması, Türkiye’nin İsrail vatandaşlarına yönelik Türk topraklarında gerçekleşmesi kelam konusu olan aksiyonları bertaraf etmesi İran’da rahatsızlık yarattı. Geçtiğimiz aylarda İran gazının “Türk tarafındaki doğalgaz basınç yükseltme istasyonundaki teknik bir sorun” nedeniyle sekteye uğraması ve Türkiye’nin Yemen’deki şehitliğine yapılan hücum teşebbüsü üzere birtakım gelişmeleri tahminen bu çerçevede okumak gerekir.
İRAN-RUSYA İLİŞKİLERİ
İran bölgede artan oranda yalnızlaşırken, ABD’yi dengeleyici bir güç olarak gördüğü Rusya’nın, yanında yer almasını istiyor.
Rusya ise yaptırımların tesiri nedeniyle İran’la ekonomik münasebetlerini artırmanın yollarını arıyor. İran yıllardır Batı’nın yaptırımlarıyla çaba ediyor, bu açıdan Rusya’nın İran’dan öğrenecekleri var.
İran ayrıyeten, Rusya’yı stratejik müttefiki olarak görüyor ve Ukrayna’ya karşı açtığı savaşta destekliyor. Hakikaten, Geçtiğimiz hafta Amerikalı yetkililer İran’ın Rusya’ya yüzlerce insansız hava aracı tedarik etmesinin kelam konusu olduğunu argüman etti.
İran’da bilinmeyen bir yeraltı üssünde sergilenen insansız hava araçları
TÜRKİYE-RUSYA İLİŞKİLERİ
Türkiye’nin Rusya ile Ukrayna arasında “kolaylaştırıcı” rolü üstlenmesiyle kendisini farklı bir yere konumlandırmayı başardı. Bu çerçevede, Türkiye bir yandan Ukrayna’ya Bayraktar TB2’ler başta olmak üzere askeri yardımda bulunurken, öbür yandan Batı’nın Rusya’ya yönelik yaptırım rejimine katılmıyor ve Rus iş insanları için “güvenli bir liman” teşkil ediyor.
Öte yandan, NATO müttefiki olan Türkiye, Rusya’ya ait alınan tüm NATO kararlarının altına imzasını atıyor. Buna Madrid Zirvesi’nde kabul edilen ve Rusya’nın “en kıymetli ve direkt tehdit” olarak nitelendirildiği “Stratejik Konsept” de dahil.
RUSYA VE İRAN’IN SURİYE OPERASYONUNA BAKIŞI
Öte yandan, İran ve Rusya’nın, Türkiye’nin Suriye’de yeni bir askeri operasyon düzenlemesine sıcak bakmadığının altını çizen Gezer’e nazaran, “İran, Rusya’nın Suriye’deki askeri mevcudiyetinin tedrici olarak azalmasıyla Suriye’deki varlığını artırıyor. Hasebiyle, Türkiye’nin muhtemel bir askeri operasyonda Suriye’de bulunan İran’a bağlı Şii milislerle karşı karşıya gelmesi ihtimal dahilindedir. Bu her iki taraf açısından da tercih edilen bir durum değil…”
Rusya’nın Suriye’deki askeri varlığını azaltmış olmasına rağmen genel olarak Suriye alanı ve Suriye hükümeti üzerinde önemli bir tartısı olduğu görüşünü paylaşan Gezer’e nazaran, “Türkiye’nin Rusya’dan yeşil ışık alarak hareket etmesi elini rahatlatacaktır. Öte yandan, Türkiye’nin Ukrayna krizi bağlamındaki farklı pozisyonu Türkiye açısından Rusya’yla yapılacak bir ‘pazarlıkta’ avantajdır.”
“TÜRKİYE, İSTİKRARLARI DİKKATE ALMALI”
ABD’nin Suriye’deki varlığını sürdürmeye devam ettiğini; bunu “IŞİD ile faal mücadele” sebebiyle yaptığını öne sürdüğünü ve başından beri Türkiye’nin muhtemel bir operasyonuna sıcak bakmadığını tabir eden Gezer’e nazaran, “Türkiye’nin Madrid Zirvesi’nde İsveç ve Finlandiya’nın NATO’ya üyeliklerine yönelik itirazını kaldırması karşısında, ABD’den mümkün bir operasyon için olumlu sinyal almış olması da ihtimal dahilinde.”
Gezer’e nazaran, Suriye hükümetinin Türkiye’nin muhtemel operasyonuna ait olarak, “Suriye halkı ve Suriye ordusunun kendisini müdafaa edeceği” istikametindeki açıklaması da Suriye hükümet güçleri ve Türk ordusu ortasında silahlı tansiyon yaşanabileceğine işaret ediyor.
“Türkiye, nasıl Ukrayna krizinde Rusya ile Batı ortasında bir istikrar siyaseti yürütmeye çalışıyorsa, benzerini Ortadoğu’da yapacaktır” diyen Gezer’e nazaran, “Türkiye bölge ülkeleriyle ortasını düzeltmektedir, bu gereklidir ancak tıpkı vakitte Türkiye hem İran’la hem de Suriye nedeniyle Rusya’yla komşudur. Hasebiyle bir tarafla alakaları onarırken, öteki taraflar münasebetlerini zedelememelidir. Türkiye’nin haklı güvenlik tasalarını gidermek için yapacağı bir operasyonda bu istikrarları dikkate alarak hareket etmesi gerekecektir.”