Uluslararası medya temsilcileri ve BM yetkilileri Suriye’ye insani yardımın kıymetine dikkat çekmekte.
Suriye’de toplam 13 milyon kişi yerinden edildi.
Son gelişmelerle 1 milyon Suriyeli tekrar ülke içinde yerlerinden ayrıldı…
Bu Suriyeliler Suriye içindeki kamplarda.
Cuma günü İdlib’in kuzeybatısındaki yerinden edilmiş şahıslar için kurulan kampları ziyaret eden UNICEF yetkilisi, yaklaşık 14 yıldır süren savaşın sıhhat hizmetlerine ziyan verdiğini belirterek, memleketler arası topluma seslendi.
BM Çocuk Ajansı’nın Orta Doğu’daki İrtibat Vazifelisi Salim Oweis, yoksulluk nedeniyle yayılan yetersiz beslenmeye dikkat çekiyor. Ailelerin çocuklarına ekmek ve pak su sağlayamadığı ve sanitasyon eksikliği nedeniyle kolera üzere hastalıkların yayıldığını aktarıyor.
Bu vahim durumda insani yardım kuruluşları ise terör örgütü olarak dizayn edilmiş bir idareyle çalışma tezleri ile suçlanmaktan ve kendilerine yönelik muhtemel yaptırımlarından çekinmekte. Bilhassa ABD’de Müslüman kuruluşlar daha da hassas olmak durumunda.
Cumartesi Arap, Türk, AB ve ABD diplomatları Ürdün’ün Kızıldeniz kıyısındaki tatil kenti Akabe’da krizle ilgili bir konferans için bir ortaya geldi.
BM’nin Suriye özel temsilcisi Geir Pedersen, burada ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken ile görüştü, “Devlet kurumlarının çökmemesini ve mümkün olan en kısa müddette insani yardım ulaştırmayı sağlamalıyız” tabirlerini kullandı.
“Bunu başarabilirsek, tahminen de Suriye halkı için yeni bir fırsat olur.”
Bölgede şimdiye kadar Hayat Tahrir El Şam (HTŞ) ile koordineli çalışmak durumunda kalmış insani yardım kuruluşları var. Bunların ABD medyasına yansıyan sözlerine nazaran İdlib’de, dış yardım kuruluşlarında karar vermesi gereken bireyler hiç bir vakit süratli ve anında karar alamıyorlardı.
Her vakit evvel HTŞ önderlerine danışmak zorunda kalıyorlardı. Bu kadar sıkı bir denetim küçük bir vilayet için işe yaradı ancak artık daha büyük ve genel bir uyum gerekmekte.
“Esad ailesinin mal varlıkları 1 ila 12 milyar dolar arasında”
Uluslararası insan hakları avukatları Esad’ın milyarlara vardığı bilinen memleketler arası servetinin Suriye halkının olması için çalışıyor…
Esad ailesi, Hafız Esad’ın 1970’te iktidarı ele geçirmesinden bu yana geniş bir yatırım yaptı.
Wall Street Journal’a (WSJ) nazaran Esad’ın yakın akrabaları tarafından yıllar içinde yapılan memleketler arası satın almalar ortasında Rusya’daki birinci sınıf gayrimenkuller, Viyana’daki butik oteller ve Dubai’de bulunan özel bir jet yer alıyor. İnsan hakları avukatları, Suriye halkı için bunları geri alabilmek umudunda…
Tabi bu uzun yıllar alacak meşakkatli bir süreç. Bu fonların ülkeye iadesi nasıl bir kullanım şemasına bağlanır, o periyoda kadar HTŞ kalır mı, seçim hükümeti mi gelir bilmiyoruz.
ABD yaptırımları üzerindeki çalışmaları kapsamında Esad ailesinin varlıklarını tespit eden eski bir Beyaz Saray yetkilisi Andrew Tabler -Şimdi Washington Institute’de misyon yapmakta-, “Rejimin varlıkları için milletlerarası bir av olacak” yorumunu yapmakta…
Ailenin varlıklarını ve paralarını aklamak için tedbir aldığını da ekliyor.
WSJ varlıkları bulmak ve dondurmanın güç olacağını aktarıyor. Gazete ABD’nin yaptırım kampanyasının, Esad’ın servetini taşıyan şahısların varlıkları Batı dışında ve vergi cennetleri aracılığıyla saklamaya zorladığını hatırlatıyor. Cayman adaları, İsviçre, Dubai Romanya’da çeşitli yatırımlar ve para olduğu aktarılmakta.
ABD Dışişleri Bakanlığı’nın 2022 tarihli raporunda, kesin bir sayı belirlemenin güç olduğu, lakin Esadlarla irtibatlı şirketlerin ve varlıkların kıymetinin 12 milyar dolar ile 1 milyar dolar arasında olabileceği belirtiliyor.
2019’da Paris’te bir mahkeme Beşar Esad’ın amcası olan Rıfat Esad’ın Fransa’da elinde bulundurduğu 90 milyon avro pahasındaki (95 milyon dolara eşdeğer) mal varlığını döndürdü.
Esad’ın 4 kardeşi var. Kardeşlerinden biri ve eşi, dayı çocuğu olan kuzenler ve amca mercek altında. Suriyeliler iç savaşın maliyetini öderken, Esad’ın dayı oğlu Rami Makhlouf’un iki oğlu, babalarının birtakım işleri bulunan Dubai’deki gösterişli gece kulüplerinde toplumsal medyada poz verdi.
Dışişleri Bakanlığı’na nazaran, Beşar Esad’ın küçük kardeşi Yetenekli, uyuşturucu Captagon’u Orta Doğu’ya kaçak sokmakla uğraşırken Suriye’nin Dördüncü Zırhlı Tümeni’ne komuta ediyordu.
Captagon ticaretini izleyen araştırma kuruluşu Siyasi ve Ekonomik Ağlar Gözlemevi’ne nazaran, uyuşturucudan elde edilen gelir, rejimin, Batı’nın cezalandırıcı ekonomik yaptırımlarını yıllarca telafi etmesine yardım etti. Bu “ticaret” 2020 ile 2022 ortasında yıllık ortalama yaklaşık 2,4 milyar dolar getirdi.
HTŞ’nin finansal kaynakları ve vergi sistemi ve sivil idare modeli
Suriye için yönetilebilir kurumsal bir yapı eforları ve muhaliflerin nasıl bir idare kuracağı Batı ve bölge ülkelerinin merceği altında.
Markalarını tekrar konumlandıran HTŞ’nin şimdiye kadar uyguladığı metod izleniyor. Örgütü çalışan isimler medyanın favorisi bu ortalar.
Global risk tahlili firmalarına nazaran, örgüt “stratejik tekrar markalaşma” ve güçlü yabancı bağışçılara finansal olarak bağımlı olmaktan, lokal vergilendirme ve idare yoluyla askeri ve sivil operasyonları sürdürmeye geçiyor.
New York Times’a (NYT) konuşan İsveç’teki Malmö Üniversitesi’nde HTŞ üzerine doktora öğrencisi Orwa Ajjoub, örgütün askeri gayelere yönelik intihar bombalamaları üzere daha evvel kullanılan birtakım terör tekniklerinden de vazgeçtiğine dikkat çekiyor…
Hayat Tahrir el-Şam ve bağlı örgütleri, 2017’den beri muhaliflerin elindeki İdlibin birçoklarını yönetiyordu.
Grup 11 bakanlığa sahip ve sivil bir otorite aracılığıyla denetimindeki bölgeleri yönetti. Bu da milislerini daha yapılandırılmış bir güç olarak inşa etmesini sağladı.
İdlib’te HTŞ, öteki askeri kümelere ve iç tenkitlere karşı koymak için güçlü bir iç güvenlik gücü kurdu ve sert hapishane şartlarına karşı protestolar ile karşılaştı.
New York Times Suriye’de İdlibli çiftçilerin zeytin mahsullerini topladıklarında, rutin olarak rastgele bir yağ atölyesinde vergi otoritesinin en az bir temsilcisini karşılarında bulduklarını aktarıyor.
Buna nazaran vergi tahsildarı verimsiz hasat yıllarında bile yağın en az yüzde 5’ini alıyordu.
Grup ayrıyeten denetimlerindeki topraklara giren mallara vergi koydu. Yakıt satarak ve bir telekomünikasyon şirketi işleterek gelir elde etti.
Ayrıca, klâsik bir hükümetinkine çok benzeyen lisans programları aracılığıyla mahallî ekonomiyi denetim etti. Askeri operasyonlarını güçlendirmek ve kamu hizmetleri sağlamak için bu finansmanları yönetti.
Tahsildarlar, HTŞ altında kurulan sivil hükümet için çalışmaktaydı.
Gruba bağlı şirketler yakıt, elektrik, su ve çöp toplama konusunda inhisar pozisyonundaydı.
NYT Şam’daki ulusal hükümet kuzeyde muhaliflerin denetimindeki bölgeleri izole etmeye çalıştığı için, bu bölgelerin su, elektrik ve telekomünikasyon üzere temel hizmetler için Türkiye’ye güvenmek zorunda kaldığını ekliyor.
ABD, Kürtler ve İsrail
Özgür Suriye Ordusu’ndan bu yana seküler ve muhalif farklı kümeler, çeşitli mahallî rejimler altında yer aldı. HTŞ ise “cihad” ideolojisinde olanlar ile ölçülü Sünni çizgide olanlar ortasında bir yelpaze tabir ediliyor.
Bugünlere gelişte ABD’li Cumhuriyetçiler Obama siyasetini Demokratlar ise daha evvelki Bush hükümeti siyasetini suçluyor. Donald Trump birinci misyonu periyodunda bu mirası devr aldı. Obama idaresi Irak’ı İran tesirindeki milislere terk etmekle de suçlanmıştı.
ABD eski Adalet Bakanı General Wesley Clark 10 Aralık’ta katıldığı programda Suriye’deki gelişmelerde Türkiye’nin elini gördüğünü; Erdoğanın bölgede vizyonunun genişlediğini söyledi. Lübnan Suriye ve Filistin’in Osmanlı imparatorluğu altında yaşadığını hatırlatarak Erdoğan’ın bölgede istikrarı sağlayan güç olma konusunda hırsını vurguladı:
“Kürtleri son 50 yıldır kullandık ve berbata kullandık. Saddam Hüseyin karşısında kullandık. Onları terk ettik. Tekrar kullandık… Destekledik ve artık yeniden risk altındalar. Artık de savaş sürüyor. Nasıl sonlanacak bilmiyoruz fakat en azından (HTŞ-gücü ele geçiren gruplar) Suriye’de hükümetin –kurumların- yerinde kalması gerektiğini söylediler.”
Clark 11 Eylül’den sonra Rumsfeld periyodu lisana getirilen ABD’nin 5 yıl içerisinde 7 ülkeyi devirmek istediğini hatırlatıyor. Buna nazaran sırasıyla maksat Irak, Suriye, Lübnan, Libya, Somali, Sudan ve İran ile bitirmek formundaydı.
Bugünlere gelişi İsrail’in Oslo‘yu yok ederek Filistini ele geçirme perspektifi ve ABD’nin İsrail’in vekili olduğu üzerinden okuyanların sayısı az değil.
İşte ABD Dışişleri Bakanı Blinken’in HTŞ ile konuştuklarını kabul ettiği Cumartesi günkü konuşmasına bu perspektiften bakılmalı.
Geçen gün Halk TV’de bir programda CIA ve ülke şeflerinden bahsederken daha fazla bir şey bildiğimi düşünerek soru soran yorumcu arkadaşa dediğim üzere, örgütler ile konuşmak, insan devşirmek istihbaratların işi.
Yani Şam’a neden devleti temsil eden bir isim değil de İbrahim Kalın gitti sorusunun yanıtı da burada.
Elbette artık Suriye’de mezhepsel birlik ve kapsayıcılık daveti yapan ABD’nin, 2003’te bölgede Şii direniş eksenine karşı en değerli mahzur teşkil eden Sünni güç olan hem de laik bir önder olan Saddam’dan “kurtulduklarını” da unutmamalı.
Hem’de İran ve Hizbullah’a karşı İsrail’i destekleme gayesi bakiyken…
Suriye’ye 2012’de İran 2015’te Rusya’nın girmesi ve yıllarca süren takviyeleri akabinde geçen hafta bu süratli gelişmeler ve rejimin her şeyden vazgeçmesi adeta bir bilmece üzere çözülmeye çalışılıyor.
Grubun çok güzel eğitildiği de ABD basınındaki yorumlarda göze çarpmakta.
Fransa, siyasi ve güvenlik durumunu pahalandırmak üzere Salı günü Suriye’ye diplomatlar gönderecek.
Çoğu AB hükümeti Esad’ın düşüşünü memnuniyetle karşıladı lakin onu deviren kümelerle çalışıp çalışamayacaklarını düşünüyorlar.
ABD her zamanki üzere Suriye’deki şekillenmede de önceliği İsrail’in güvenliği ve kendi çıkarları (kendi tabirleri ile bencil çıkarları) açısından önceliyor.
ABD için gelişmelerin İran’a tesirleri ve İran’ın izleyeceği siyaset odakta.
Donald Trump hükümetinde birtakım vazifelerde olması beklenen isimlerin nükleer baskısı kurma gayesiyle İran’a yönelik etkin aksiyon planları vurgulaması da manidar.